تاریخچه حجاب در اسلام ؛ در مقالات قبلی درمورد تاریخچه حجاب در ایران، تاریخچه حجاب در دوران باستان و تاریخچه حجاب در اروپا نوشتیم. در این مقاله ای به شبهه ای که پیرامون حجاب در اسلام در کتب تاریخنگاران اروپایی مطرح شده است پاسخ میدهیم.
برخی از تاریخنگاران مانند ویل دورانت مدعی شده‌اند که ارتباط عرب با ایران، موجب رواج حجاب در قلمرو اسلام شد و حجاب رایج میان مسلمانان عادتی است که از ایرانیان، پس از مسلمان شدنشان به سایر مسلمانان سرایت کرد. بعضی دیگر نیز معتقدند: « حجاب از ملل غیر مسلمان روم و ایران، به جهان اسلام وارد شده است. » و در نتیجه اسلام قانون خاصی برای پوشش زنان در برابر مردان نامحرم وضع نکرده است و آن چه امروز به صورت دستور شرعى درآمده، مستند شرعى ندارد. آیا این گفته صحت دارد؟
پوشش زنان عرب قبل از اسلام
دربرخی از آیات قرآن میخوانیم که زنان عرب قبل از اسلام، برای حضور در اجتماع، از پوشش مناسبی استفاده نمی کردند. بطور مثال در آیه ۳۲ و ۳۳ سوره احزاب از همسران پیامبر خواسته شده تا زینت های خود را در اجتماع آشکار نکنند. “مانند روزگار جاهلیت قدیم، زینت‌های خود را آشکار مکنید.”
همچنین در آیه ۵۹ احزاب از پیامبر خواسته شده تا به دختران و همسرانش و زنان مومن بگوید پوشش های خود را فروتر گیرند تا مورد آزار قرارنگیرند. از آیه ۳۱ سوره نور نیز فهمیده میشود که زنان در آن دوران اگرچه روسری به سر داشتند اما گلو و گردن آنها نمایان بوده است.
قانون حجاب در قرآن
دستور حجاب در دو سوره از سوره‌های قرآن مطرح شده است. ابتدا این نکته به طور اجمال، در سوره احزاب، مطرح شده و سپس با تفصیل بیش‌تر در سوره نور آمده است. به گفته دانشمندان علوم قرآنی سوره های نور و احزاب از سوره‌های مدنی قرآن هستند. سوره احزاب در سال پنجم هجری و سوره نور به طور تقریبی در سال هشتم هجری بر پیامبر(ص) نازل شد.
آیه ۳۱ سوره نور: و به زنان با‌ایمان بگو دیدگان خود را [از هر نامحرمی] فروبندند و زینت های خود را آشکارنکنند مگر آنچه از آن پیداست و باید روسری خود را بر گریبان خویش [فرو] اندازند و زینت هایشان را جز برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان [هم‌کیش] خود یا کنیزانشان یا خدمت کاران مرد که [از زن] بی‌نیازند یا کودکانی که بر عورت‌های زنان، آگاهی ندارند آشکار نکنند و پاهای خود را [به گونه‌ای به زمین] نکوبند تا آنچه از زینت شان نهفته می‌دارند معلوم گردد…
و بر زنان از کار افتاده ای که [دیگر] امید ازدواج ندارند گناهی نیست که پوشش خود را کنار گذارند [به شرطی که] زینتی را آشکار نکنند، و عفت ورزیدن برای آنها بهتر است …
شان نزول آیه نگاه و آیه حجاب
شیخ کلینی در کتاب کافی (جلد ۵) در شأن نزول آیه ۳۰ سوره نور، آیه ای که به مردان دستور می دهد نگاه خود را کنترل کنند « قل للمؤمنین یغضوا من أبصارهم ویحفظوا فروجهم» آورده است:
امام باقر علیه السلام فرمود:”جوانی از گروه انصار در شهر مدینه با زنی روبه رو شد. در آن زمان زنان پوشش سر خود را پشت گوش‌های خود می‌انداختند [در نتیجه، بنا گوش و گردن ایشان پیدا بود.] وقتی زن از کنار وی گذشت، جوان سر را به عقب برگرداند و هم چنان که راه می‌رفت وی را نظاره می‌کرد و وارد کوچه‌ای شد و درحالیکه به پشت سر خود نگاه می‌کرد به راه خود ادامه داد که صورتش به استخوان یا تکه شیشه‌ای که از دیوار بیرون زده بود برخورد کرد و شکست. وقتی آن زن از نظرش محو شد نگاه کرد و دید که بدن و لباسش خونین شد. (به خود آمد) و گفت:به خدا سوگند خدمت رسول خدا صلوات‌الله‌علیه می‌رسم و او را از این مسئله خبردار می‌کنم. پس خدمت رسول خدا(ص) شرفیاب شد. پیامبر(ص) از حال وی جویا شد و او جریان را به اطلاع ایشان رساند. پس جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد:قل للمؤمنین یغضّوا من أبصارهم ویحفظوا فروجهم ذلک أزکی لهم إنّ الله خبیرٌ بما یصنعون. ”
سیوطی نیز در درالمنثور این شأن نزول را از امام علی علیه السلام نقل کرده است. از این شأن نزول می‌توان استنباط کرد که اولین آیاتی که در تشریع حجاب و بیان محدوده نگاه به نامحرم ، نازل شده، همین آیات سوره نور است.
واکنش زنان مسلمان به آیات حجاب
طبق گزارش‌های تاریخی زنان مسلمانان بعد از نزول این آیات، رویه متفاوتی را پیش گرفتند و با پوشش‌های متفاوتی در اجتماع حاضر شدند. درواقع برداشت مردم از این آیات، ضرورت تجدید نظر در چگونگی حضور زنان در اجتماع و بین نامحرمان بود. مثلا در تفسیر طبری به نقل از عایشه آمده است: “رحمت خدا بر زنان مهاجر پیشگام باد که هنگامی که خداوند فرمان حجاب را نازل فرمود، ضخیم‌ترین پوشش‌های پشمین خود را برش داده و با آن سر و گردن خود را پوشاندند.”
همچنین سیوطی از ام سلمه نقل می‌کند که بعد از نزول آیه «یدنین علیهن من جلابیبهن»، زنان انصار از منازلشان با پوشش‌های مشکی خارج می‌شدند گویی بر سر ایشان کلاغی نشسته است. به گفته سیوطی این گزارش در برخی روایات ذیل آیه ۳۱ سوره نور نقل شده است.
روایات وجوب حجاب
براساس روایات متعدد، حجاب در زمان رسول خدا صلوات‌الله‌علیه واجب شد و ایشان با کسانی که هنوز از پوشش مرسوم گذشته استفاده می‌کردند برخورد کرده و تذکر می‌دادند.
شیخ صدوق به سند خود از امام صادق(ع) و آن حضرت از پدران خود از رسول خدا(ص) نقل میکنند که آن حضرت فرمود:” روا نیست زنی که به دوران عادت ماهانه بلوغ رسیده، موی جلوی سر و گیسوان خود را آشکار کند. (کافی کلینی)
در روایت دیگری آمده است که برای پیامبر(ص) چند قواره پارچه آوردند. پیامبر قواره‌ای را به یکی از یاران خود داد و به او فرمود:” این را دو قسمت کن: قسمتی را برای خود جامه کن و قسمت دیگر آن را به همسرت بده تا برای خود روسری کند. (در المنثور)
آیات و روایات فوق حاکی از این موضوع است که حجاب، قبل از آن که بین مسلمانان و ایرانیان یا رومیان ارتباطی برقرار شود، تشریع شده و پشتوانه‌ای دینی داشته است و اینطور نبود که پس از تعامل با دیگر ملل، بین مسلمانان رایج شده باشد.
زمان برقراری ارتباط بین ایران و روم با اسلام
زمان برقراری ارتباط بین ایران و روم با اسلام، به زمانی بازمی‌گردد که پیامبر(ص)، تصمیم گرفتند ایران و روم و کشورهای دیگر را به اسلام دعوت کنند. بنابر گزارش‌های تاریخی، ایشان در سال ششم هجری برای حاکمان ایران و روم، نامه نوشته و آنان را به دین اسلام دعوت کردند. البته در این مرحله، ارتباطی برقرار نشد و ارتباط ایرانیان با مسلمانان تا زمان خلیفه دوم، در همین حد باقی ماند. اما در زمان حکومت خلیفه دوم ، که مسلمانان، ایران را فتح کردند ارتباط تنگاتنگی میان آنها به وجود آمد و زمینه تأثیر گذاری و تعامل فرهنگی فراهم شد. ارتباط میان رومیان و مسلمانان نیز به همین دوران برمی‌گردد.
بنابراین با مقایسه میان تاریخ نزول آیات حجاب و زمان تعامل فرهنگی میان مسلمانان عرب با دیگر ملل کامل واضح است که حجاب از ملل روم و ایران به اسلام وارد نشده است.
شدت حجاب بعد از ارتباط با ایرانیان
شهید مطهری در کتاب مسئله حجاب پیرامون تاثیر ایرانیان بر مسلمانان عرب میگوید:” بر اثر معاشرت اعراب مسلمان با تازه مسلمانان غیر عرب، حجاب از آن چه در زمان رسول اکرم(ص) وجود داشت شدیدتر شد نه این که اسلام اساساً به پوشش زن هیچ عنایتی نداشته است.”
حتی برخی از پژوهشگران تاریخ، منکر پشتوانه دینی برای نقاب زدن بر چهره شده‌اند و آن را رسمی دانسته‌اند که از دیگر ملل، وارد فرهنگ اسلامی شده که البته این ادعا نیازمند تحقیقی و بررسی است.
تاریخچه حجاب در اسلام
ارتباط با ما