تبلیغ و ترویج حجاب : حجاب اگرچه از اصول دین اسلام نیست اما از آنجاییکه با استحکام نهاد خانواده مرتبط میباشد و تلاش های زیادی برای حذف آن در دنیا صورت میگیرد، یکی از دغدغه های اصلی فعالین فرهنگی است.
در این مطلب با تکیه بر علم روانشناسی و مخاطب شناسی و با در نظر گرفتن شرایط و نیازهای امروز جامعه ایرانی اسلامی، اصول و روش تبلیغ و امر به معروف و نهی ازمنکر در زمینه حجاب را میاموزیم. انجام این فریضه به ویژه از جانب مبلغین دینی نیازمند دقت و ظرافت بسیاری است و وارد شدن به این حوزه بدون علم و آگاهی، ممکن است صدمات جبران ناپذیری به وجهه ی دین وارد کند. بنابراین یادگیری مبانی و الگوی کار تبلیغ در عرصه ی فرهنگی بسیار حائز اهمیت است.

گام های مهم برای تبلیغ حجاب

کسی قصد تبلیغ حجاب و علاقمند ساختن دیگران به حجاب دارد، باید قبل از هرگونه اقدامی به خودسازی و دانش افزایی بپردازد.

گام اول: خودسازی

فردی که تمایل به اصلاح جامعه دارد در درجه اول خودش باید پای بند به احکام اسلامی باشد، در غیر اینصورت پند و اندرز در مخاطب موثر نخواهد بود.

خداوند در سوره بقره/۴۴ میفرماید: « آیا مردم را به انجام کارهای نیک فرمان می دهید و خود را فراموش می کنید، با اینکه کتاب (آسمانی) را می خوانید؟ مگر تعقل نمی کنید؟»

بنابراین یک مبلغ حجاب قبل از هرکاری باید تمام تلاش خود را در راه تزکیه نفس به کار برده باشد و صبر و گذشت را در خود پرورش دهد. نگاه معلم به شاگرد را کنار بگذارد و با رویکردی دوستانه با مخاطب ارتباط بگیرد. قطعا در این کار لحظاتی پیش می آید که مبلغ حجاب مورد هجمه و توهین قرار می گیرد. در این لحظات است که خودسازی قبلی به کمک مبلغ آمده و به سعه صدر او کمک می کند. شیوه ی برخورد با این فشارهای روانی بسیار مهم است.

برای خودسازی خودتان به انجام فرایض دینی و نماز و نیایش بپردازید. این کار دو اثر مهم دارد:

۱) توان درونی شما را بالا می برد.
۲) بی سر و صدا روی دیگران اثر می گذارد.

اصولًا ویژگی های دوست از راه های پنهانی، به دوست منتقل می شود. امام علی (ع) در این باره می فرماید: “با انسان های بدخواه معاشرت نکن، چرا که طبع تو، ناآگاهانه از طبع او می دزدد.”

گام دوم: دانش افزایی

دانش و مهارت، ابزار کار تبلیغ حجاب هستند. در شرایط کنونی که دشمن تا بن دندان مسلح به علم و تکنولوژی و صنعت است و به طرق مختلف و با ابزارهای پیشرفته بر ذهن و قلب انسان ها اثر می گذارد، کسی نمی تواند تصور کند که یک مبلغ با دست خالی و با توسل به شیوه های کهنه و ناکارآمد تا چه میزان می تواند موفق باشد. حداقل امکانی که ما در دست داریم این است که در حوزه ی اطلاعات، نوع برقراری ارتباط و شناسایی فضای ذهنی مخاطب، دانش و مهارت هایی کسب کنیم و در برخورد با افکار غلط از تمامی نیرو و توان خود بهره بگیریم.

مهارت های روانشناختی که لازم است یادبگیریم عبارتند از:

۱.مدیریت هیجان (توان کنترل هیجانات خود و هیجانات دیگران)
۲.ارتباط مؤثر (توانایی انتقال صحیح پیام)
۳.مخاطب شناسی (توان شناخت تیپ شخصیتی مخاطب)
۴.مهارت تغییر رفتار (توانایی ایجاد تغییر در رفتار دیگران)

و دانش هایی که نیاز داریم عبارتند از:

۱.اطلاعات کلامی (اصول عقاید)
۲.آشنایی با فقه (احکام)
۳.روانشناسی رشد (ویژگی های سنی (کودک، نوجوان، جوان، میانسال) مخاطب چیست)
۴.اطلاعات اجتماعی (بروز بودن اطلاعات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی)

شما باید در مورد مسائلی که مخاطبتان درباره آن صحبت می کند اطلاعات کافی داشته باشید. به منطقی و کوتاه ترین پاسخِ شبهاتی که در فضای مجازی پیرامون پوشش و حجاب مطرح میشود مسلط باشید. گاهی برنامه های ویژه ی مخاطب تان را ببینید و در فضای آنها باشید. مثلا باید کسی را داشته باشید که اطلاعات روز ماهواره را به شما بدهد. اما واضح بگویید که شما ماهواره ندارید ولی اطلاعاتش را دارید.

بطور کلی آدم هایی که اطلاعات بروز، کامل و به دردبخور داشته و آنها را در اختیار دیگران قرارمی دهند جذاب ترند. حتی اگر بتوانید رژیم غذایی برای لاغری و برنامه ریزی برای مدیریت احساسات و یا مهارت های زندگی بهشان آموزش بدهید که بیش از پیش جذاب می شوید. نکته بسیار مهم این است که باید دقت داشته باشید اطلاعات شما درست و موثق باشد و به هیچ عنوان اطلاعاتی که حتی به آن شک دارید به مخاطب ندهید.

گام سوم: برقراری ارتباط

بعد از خودسازی و دانش افزایی حالا وقتش شده که سراغ مخاطب تان بروید. یکی از راه های کوتاه و مستقیم برای رسیدن به اهداف تبلیغی، برقراری رابطه اثرگذار با مخاطب است. اثرگذاری تصادفی نیست. زمینه اصلی اثرگذاری در تبلیغ حجاب را همانطور که گفتیم در درجه اول ایمان و درونیات محکم مبلغ تعیین می کند. ولی بعد از آن راهکارهایی وجود دارد که برای بهره وری بیشتر می توان از آنها کمک گرفت. یکی از مهم ترین راهکارهای ارتباط موثر، جذب مخاطب است.

جذب مخاطب به چه معناست؟ آنچه باید انجام دهیم تا افراد نسبت به ما علاقه پیدا کنند و زمینه اثر گذاری بر آنها مهیا شود.

شیوه های جذب

۱. مجاورت

مجاورت یعنی قرار گرفتن در شرایط، موقعیت ها و فضاهای مشترک با مخاطب. چنین وضعیتی زمینه علاقمندی مخاطب را فراهم می کند.
برای مثال، یک گروه دانشجوی سال اول را در یک ساختمان ۸ طبقه جای دادند. بعد از ۳ ماه دیدند دوستی بین دانشجویانی که در یک طبقه هستند بیشتر است. علاقه و دوستی بین واحدهایی که ۱ یا ۲ طبقه با هم فاصله داشتند بیشتر از واحدهایی بود که ۳ یا ۴ طبقه فاصله داشتند. جالب تر اینکه افرادی که اتاق هایشان در کنار راه پله ها و آسانسور بود بیشتر با دیگران ارتباط داشتند و محبوبیتشان بیشتر بود و آنهایی که اتاق هایشان انتهای راهروها بود، کمتر شناخته شده و مورد توجه بودند.

بنابراین خودتان را در دسترس مخاطب قرار دهید. هر چیز غریبه ای در ما ایجاد استرس می کند و هر چیز آشنایی احساس آرامش بهمراه می آورد. هر چه میزان مجاورت بیشتر باشد یخ آدم ها برای ارتباط برقرار کردن زودتر باز می شود.

۲.برآورندگی نیازها

برآورندگی نیاز یعنی شناختن نیاز، ایجاد نیاز و برطرف کردن نیاز مخاطب. هرچیزی که نیاز انسان را برآورده کند محبوب انسان می شود. نیازها را بشناسیم، چون هر چه نیاز جدی تر باشد و برآورندگی بهتر صورت پذیرد محبوبیت برآورنده آن نیاز بالاتر می رود و علاقه بیشتر می شود. مثلا: اگر گرسنه باشید و به غذا نیاز داشته باشید، هر چه کیفیت غذا بالاتر باشد، محبوبیتش پیش شما بالاتر می رود.

چرا وقتی در مورد حجاب صحبت میکنید مخاطب شما را جدی نمی گیرد؟ چون احساس نیاز نمی کند.

چرا موضوع حجاب را دوست ندارند؟ شاید چون نیازهایشان را برآورده نمی کند، تازه جلوی خیلی از نیازهایشان را هم می گیرد! باید نیازهایشان را بشناسید و متناسب با نیازهایشان حرف داشته باشید یا اینکه نیازهایی را در آنها ایجاد کنید، و بعد همه آنها را برطرف کنید(خصوصا در رابطه با غریزه جنسی).

چگونه می توانید احساس نیاز را در آنها ایجاد کنید؟ نیازها متعددند؛ برخی از آنها عبارتند از: نیازهای مرتبط با بدن، نیاز به امنیت، نیاز به دوست داشتن، نیاز به دوست داشته شدن و احترام، نیاز به زیبایی دوستی، نیاز به خود شکوفایی و پیشرفت، نیاز به معنویت، نیاز به دانستن و … .

نیازهای مرتبط با بدن (مثل غذا ، هوا، آب، خواب و نیاز جنسی): با توجه به سن و موقعیت مخاطب مثلا می توانید راجع به تأثیر حفظ حجاب در حفظ نشاط جنسی و استفاده پایدار از آن صحبت کنید. مثلا الان در کشورهایی که حجاب وجود ندارد انحراف جنسی زیاد است و مردم به معنی واقعی از روابط جنسی لذت نمی برند و فقط سرگرم می شوند. از طرفی زن ها نمیتوانند با مرد مورد علاقه شان ارتباط دائمی برقرار کنند؛ چرا؟ چون جاذبه های زنانه در جامعه زیاد است و بسیاری از مردان حاضر نمیشوند خود را محدود به یک زن کنند.

نیاز به امنیت: امنیت او را بهم بزنید. بعد برای پیدا کردن امنیت، نیاز به جواب دارد. باید نیاز به امنیت را در فرد ایجاد کنید.
مثلا با توجه به علایق و حساسیت های مخاطب موضوعی را انتخاب کنید. مانند ارتباط بین زوجین، ارتباطات خانوادگی، شانس ازدواج و … . بعد بگویید که با بی بندوباری چگونه فرصت های زندگی از دست می روند و چه خطراتی امنیت خانوادگی و روانی آنها را تهدید می کند.

دوست داشته شدن و احترام: نکته ای که معمولاً حواس کسی به آن نیست! یادمان باشد انسانها شدیدا نسبت به خود احساس احترام می کنند و هر کس این احترام را رعایت کند محبوب است و اگر احترام رعایت نشود منفور می شود. یکی از رموز موفقیت در تبلیغ حجاب همین موضوع احترام می باشد.

زیبایی دوستی: انسان نیاز دارد یک چیزی را زیبا بداند و آن را خیلی دوست داشته باشد. با توجه به طبع مخاطب آنچه را که زیبا میداند را وسیله قرار دهید و آن را به زیبایی های حقیقی پیوند بزنید. زیبایی در نظر هر کس تعریفی دارد. مثلا بعضی ها مسائل معنوی مثل مناجات با خدا یا صحبت با امام زمان (عج) را زیبا می بینند. بعضی ها رضایت پدر و مادر یا داشتن یک خانواده موفق را زیبا می بینند. از این مسائل استفاده کنید و آن ها را به حجاب ربط بدهید، فقط مراقب باشید ارتباطی که بین این مقولات و حجاب ایجاد میکنید معنادار و منطقی باشد.

نیاز به خود شکوفایی: با نشان دادن موفقیت های خانم های محجبه به مخاطب یاد بدهید که وقتی به معنای واقعی باحجاب میشود، به دلیل رهاشدن از دغدغه های خودآرایی، میتواند به پیشرفت های علمی، فرهنگی و اجتماعی بیشتری دست پیداکند.

مخاطب وقتی میبیند خانمی که روسری سرش است قله اورست را فتح کرده یا تحصیلات دانشگاهی دارد، در زمینه ورزشی، هنری یا علمی به درجاتی رسیده، ارتباط بین حجاب و عدم پیشرفت در نظرش از بین می رود. البته بهتر است خود مبلِّغ نمونه عملی این موفقیت ها باشد و آثار حجاب و نتیجه آن در زندگیش را عملا به مخاطب نشان دهد.

باید از دو جهت نیاز به خود شکوفایی و پیشرفت را برانگیخته کنید. یک اینکه حجاب مانع پیشرفت نیست. دو اینکه با حجاب به چه پیشرفت هایی می رسد.

نیاز به معنویت (که بعضی آن را زیر مجموعه نیاز به زیبایی می دانند): چون هدف شما از تبلیغ حجاب ، واقعی است و تجاری نیست _برخلاف اکثر تبلیغات تجاری که نیازهای کاذب بوجود می آورند_ شما باید نیاز واقعی در او ایجاد کنید تا بتوانید او را جذب کنید. مثلا اینکه بگویید: «ما چه نیازی به خدا داریم؟»، « آیا فردی که مدام در معرض نگاه های حرام است، رفاقتش را با خدا کمرنگ نکرده است؟» یا «کسی که با لباس پوشیدنش، برخی را به نگاه حرام میاندازد و از خدا دور میکند، میتواند خودش به خدا نزدیک شود؟»

نیاز به دانستن: در ذهن افراد سوال ایجاد کنید و کنجکاویشان را برانگیخته کنید، برای مثال بگویید: «آیا میدانید حجاب در غرب بوده؟»، «چرا تا ۱۰۰ سال پیش، لباس زن ها پوشیده تر از لباس مردها بوده؟» یا «آیا میدانید در ۲۰ سال اخیر، گرایش به پوشیدن لباس های باز در آمریکا در حال کاهش است؟» و … . به مخاطب بگویید قراراست فقط به او اطلاعات بدهید و قرار نیست قضاوت کنید. قضاوت با مخاطب است.

چند نکته:

•حرف ها را از دل مخاطب بیرون بکشید، حرف توی سر او نریزید. باید کمکش کنید خودش قضیه را متوجه شود، باید خودش را به نتیجه برسانید. بنابراین با تبدیل کردن واقعیت ها به سوال، کاری کنید تا جاییکه ممکن است حرف شما از زبان مخاطب بیرون بیاید.

مثلا نگویید “بی حجابی موجب رقابت ناسالم زنان در لباس پوشیدن و خودآرایی بایکدیگر میشود” در عوض بپرسید: ” آیا بی حجابی موجب رقابت زنان در خودآرایی و خودنمایی نشده است؟”

یا بجای اینکه بگویید “هرکشوری باید برای لباس پوشیدن قانون داشته باشد” بپرسید : “آیا درست است برای لباس پوشیدن آدم ها در جامعه هیچ قانونی وجود نداشته باشد؟”

•سعی کنید در ذهن مخاطب، عطش دانستن ایجاد کنید. کار ما ایجاد حس گرسنگی است نه غذا دادن به افراد بی اشتها.

•یادتان باشد خیلی دنبال نتیجه نباشید. تائیدیه فهم و تغییر از کسی نگیرید. یعنی وقتی فرد بیاید و اعتراف کند که اشتباه کرده است حالش خراب می شود و این اثر ضد تبلیغی دارد.

۳.ویژگی های ظاهری/ ویژگی های باطنی

سومین روش برای جذب مخاطب، بهره گیری از ویژگی های ظاهری است. ویژگی های ظاهری مانند: نوع لباس پوشیدن، راه رفتن، نوع حرف زدن، نظم در امور و … . بخشی از ویژگی های ظاهری دست خودمان نیست. ولی آن بخشی که دست خودمان است را رعایت کنیم. مثلاً تناسب رنگی لباس هایمان، نظافت، نظم، نزاکت در حرف زدن و … را رعایت کنیم.

این مطلب را ببینید: چگونه حجاب زیبایی داشته باشیم؟

ویژگی های باطنی خلق و خو و عادت ها است که معمولاً در اتفاقات و هم نشینی ها خودش را نشان می دهد. مانند: تواضع، شجاعت، علم، صبر، وفاداری، صداقت و … .

یکی از وی‍ژگی های مهم باطنی، بحث معنویت است که تأثیر عمیق و جدی روی ارتباط می گذارد. روح انسان ها خصوصیات اخلاقی را از همدیگر می دزدد. برای همین مواظب باشید که با چه کسی همنشین می شوید. مثلاً‌ در جمعی که همه صبح ۷۰ بار استغفار کرده اند و با حال معنوی آمده اند،‌ من چه بخواهم و چه نخواهم آن حس به من منتقل می شود. حالا چه ظاهر بشود و چه ظاهر نشود، اثر خودش را می گذارد. همچنین احادیثی که میگوید نگاه به چهره عالم عبادت است، از همین سنخ است و اثر معنوی غیرمستقیم بر روح انسان دارد.

بهره مندی از ویژگی های باطنی و ظاهری مردم پسند، می تواند یک آدم صددرصد مخالف را جذب کند. در صدر اسلام خیلی ها به خاطر ویژگی ظاهری پیامبر (ص) به ایشان ایمان آوردند چرا که ایشان همیشه تمیز و عطر زده بودند. البته ویژگی های ظاهری و باطنی شدیداً به فرهنگ وابسته است.

۴.همدلی

همدلی یعنی توانایی درک و فهم احساسات و افکار طرف مقابل. همدلی هرگز مساوی با تأیید نیست.
همدردی یعنی گیر افتادن در افکار و احساسات طرف مقابل.

برای مخاطبتان همدل باشید نه همدرد! همدردی مثل این است که یکی دارد غرق می شود، شما بدون این که شنا بلد باشید، بپرید تا نجاتش بدهید، چه اتفاقی می افتد؟ دو نفری همدیگر را می گیرید و با هم غرق می شوید. شاید اگر رهایش کرده بودید، نجات پیدا کرده بود!!

همدردی نکنید، همین که احساس کردید همدرد شُدید، قیچی کنید و بلند شوید و بروید. وقتی با کسی همدردی می کنید او حرفهایتان را قبول می کند اما به آن عمل نمی کند. چون می داند شما هم یکی مثل خودش هستید. آدم هایی که خیلی دلشان پر است با انسان های همدرد بیشتر از یکی دوبار دمخور نمی شوند. چون باری از بارشان کم نمی شود و برای مشکلشان راه حلی پیدا نمی کنند.

۵.صمیمیت

صمیمیت یعنی برخورد گرم به گونه ای که فرد احساس غریبه بودن نداشته باشد. تُن صدا در بحث صمیمیت بسیار مؤثر است. آدم هایی که گرم و برون گرا هستند و زود ارتباط صمیمانه برقرار میکنند، جذابیت بیشتری دارند.

۶.خودتان باشید

همیشه یادتان باشد که خودتان باشید! افرادی می توانند با دیگران صمیمی باشند که خودشان باشند. هیچ وقت نقش بازی نکنید. اگر چیزی را در خودتان نمی پسندید، آن را تغییر دهید و سپس خودتان باشید. یادتان باشد اگر کسی نقش بازی کند آخر خودش را لو می دهد.

روانشناسی به نام “راجز” روی این موضوع کار کرده است. اصطلاحی در روانشناسی دارند به نام “همخوانی”. روانشناسان میگویند اگر ظاهر و باطن مشابه نباشند،‌ هم خود شخص آسیب می بیند و هم نمی تواند به طرف مقابل کمک کند و با سلب اعتماد از او به مخاطب آسیب می زند.

۷.مشابهت

در بحث دوست داشتن گفتیم که انسان ها هر که باشند، برای خودشان و نگرش هایشان احترام قائلند و هر کسی، هم مسیر آنها باشد، نزد آنها محبوب می شود. بنابراین اگر خواستید کسی را جذب کنید، از مشترکاتتان شروع کنید حتی اگر آن نقطه مشترک، کیف قشنگ طرف مقابل باشد!

یادتان باشد اگر نقطه اشتراک نباشد، شما نقش بازی کرده اید. آدم هایی که نقش بازی می کنند هم به خودشان ضربه می زنند و هم به طرف مقابل خود. ولی محال است دو انسان هیچ نقطه مشترکی با هم نداشته باشند. باید بگردید و آن ها را پیدا کنید.

نکته: انسان ها کاملاً آمادگی شرطی شدن و عادت کردن دارند. وقتی خاطره ای مثبت یا منفی از شخصی در ذهن نقش ببندد همه آدم های هم تیپ او ناخودآگاه مثل او قلمداد می شوند. مثلا اگر فرد باحجابی با خانمهای بی حجاب و بداخلاق معاشرت کند این تلقی در ذهنش ایجاد میشود که همه بی حجاب ها بداخلاق هستند! همچنین اگر فرد بی حجابی با خانمهای باحجاب مهربان و خوش اخلاقی معاشرت کند نوع تلقی ذهنی اش نسبت به خانم های محجبه تغییر میکند.

اگرچه این مدل برداشت ذهنی درست نیست اما در اغلب مردم وجوددارد. بنابراین اگر در برخوردها، عواطف مثبت ابراز شود، نگاه مثبت نسبت به فرد و افراد مشابه با او در مخاطب شکل می گیرد. در برخورد با مخاطب یادتان باشد، کارهایی که اصطلاحا حال آنها را می گیرد، کمتر انجام دهید و سعی کنید خوشحالشان کنید.

۸.پرهیز از شوخی نابجا

آدم ها شدیداً نسبت به تحقیر و تمسخر، نادیده گرفته شدن، طرد،‌ اضطراب و … حس بدی پیدا می کنند. یادتان باشد ما هر کسی را طرد کنیم،‌ کسی هست که او را تحویل بگیرد. گاهی یک شوخی ساده شاید به نظر ساده باشد ولی بنیان یک نوجوان را که شخصیت شکننده ای دارد به هم می ریزد. همه آدم ها برای شخصیت خود حُرمت قائلند. هیچ آدمی تمسخر را نمی تواند تحمل کند حتی دلقک ها هم ته دلشان از اینکه مسخره می شوند ناراحتند.

۹.خود افشایی

خود افشایی یعنی، اطلاعات خصوصی خود را در اختیار دیگران قرار دادن، به نحوی که باعث جذب و اعتماد طرف مقابل شود. پیامبر(ص) می فرمایند؛ وقتی به کسی می رسید (منظور همنشینی ومعاشرت است) اگر اسم او را نپرسید، ظلم است. حتماً اسم طرف مقابل را بپرسید و اطلاعات اندکی هم راجع به خودتان بدهید.

یکی از دلایلی که وقتی مشاوره می رویم، احساس نزدیکی و سبک شدن میکنیم این است که اطلاعات خصوصی همدیگر را در اختیار هم گذاشته ایم. وقتی جایی برای سخنرانی می روید نباید بگویید حاج خانم هستم اعزامی از قم! کامل خود را معرفی کنید و تحصیلات و مدرک و … را هم بگویید.

خودافشایی شبیه به پیاز است یعنی لایه لایه است. یک لایه اش عمومی است. همه شما و همه مردم می دانند که فلانی اسمش چیست، اهل کجاست، چند سالش است، ولی هیچ کس نمی داند که در زندگی چه کسی را بیشتر از همه دوست دارد. چرا؟‌ چون به کسی ربطی ندارد.

لازم نیست همه چیز را به دیگران بگویید، خیلی ساده فقط کافی است که بگویید “یک چیزی می گویم بین خودمان بماند” بعد یک مسئله ساده را مطرح کنید و اطلاعاتی که آسیب رسان است را نگویید. همین جمله باعث می شود مخاطب فکر کند شما واقعا یک راز با او مطرح کرده اید و به او اعتماد دارید. همین کار ساده زمینه اعتماد او را نیز فراهم می کند.

در این مطلب ۳ گام اساسی و اولیه برای تبلیغ حجاب و شروع ارتباط با مخاطب مورد بررسی قرار گرفت. در مطلب بعدی مدیریت ارتباط با مخاطب، انواع ارتباط گیری به لحاظ کلامی و تاثیرگذاری و موانع ارتباط و تاثیرگذاری بررسی خواهدشد.